Meuuuh ... de koe

1. De familie rund

Om te beginnen moeten we eigenlijk zeggen dat de naam koe niet helemaal past bij deze dieren. De meest juiste naam voor alle soorten koeien is 'runderen'.

Nadat een koe 9 maand zwanger is geweest,

wordt een kalfje geboren. Een kalfje weegt

gemakkelijk 40 kilogram en kan redelijk snel

lopen.

Direct na de geboorte is de uier met melk gevuld.

Die melk is eigenlijk bedoeld om het kalfje te voeden.

Maar al heel gauw wordt het kalfje weggehaald bij zijn

moeder en wordt het met de hand grootgebracht. Dan

kan de boer de melk afnemen en verkopen. Om

geregeld melk te kunnen geven, moet een koe elk jaar

een kalfje krijgen.

Stierkalfjes (of mannelijke kalfjes) worden na 1 week al verkocht om als vleeskalfje grootgebracht te worden. Als ze groot genoeg zijn gaan ze naar het slachthuis.

Vaarskalfjes (of vrouwelijke kalfjes) blijven meestal op de boerderij om op te groeien tot ze zelf kalfjes kunnen krijgen en melk kunnen produceren.

Stierkalf

Vaarskalf

Van zodra het 1 jaar oud is, wordt het kalfje een pink genoemd. Het weegt dan ongeveer 300 kg. Een pink is nog te jong om zelf kalfjes te kunnen krijgen. De uier begint zich dan stilaan te vormen.

Pink

Een pink van 15 maanden oud weegt ongeveer 400 kg. Dan is ze klaar om zelf kalfjes te kunnen krijgen. We spreken nu van een vaars.

9 maanden later, na de geboorte van een eerste kalfje (ze is dan zeker 2 jaar oud) wordt ze definitief koe genoemd.

Vaars

De koe weegt zo'n 550 kg. Normaal kan ze dan nog 10 tot 15 jaar leven, waar ze nog 100 kg kan bijkomen tot ze 650 kg weegt.

Vroeger werd een koe bevrucht door een stier. Tegenwoordig worden vele koeien kunstmatig bevrucht. Dat wil zeggen dat een veearts een zaadje van de stier inplant bij de koe.

In dit filmpje kom je heel wat te weten over wat veeartsen doen en hoe je dat kan worden. Je ziet ook hoe schaapjes geboren worden.

De veearts (15 min)

2. Het uitzicht

Een volwassen koe weegt ongeveer 650 kg. Ze loopt op 4 poten. Elke poot heeft 2 tenen en 2 hoeven. Je zou kunnen zeggen dat ze op de tippen van haar tenen loopt.

De koe heeft een uier met 4 spenen (tepels, zeg maar). Daaruit kan een kalfje melk drinken. Vroeger werd de koe met de hand gemolken. Tegenwoordig gebeurt dat met een melkmachine. In een melkerij leven soms meer dan 200 koeien. Stel je voor dat je die elke dag 2 keer met de hand moet melken.

Een koe heeft ook een lange, beweeglijke staart. Daarmee kan ze vliegen van zich afslaan. Daarnaast heeft een koe ook 2 horens. Daarmee kan een koe zich verdedigen. Omdat ze daar ook vaak andere koeien mee verwondt, worden ze afgezaagd.

Agressieve stieren hebben vaak een ring door hun neus. Daar wordt dan een touw door gehangen waar ze zelf gaan op staan. Zo is het gevaar bij zo'n stier heel wat kleiner.

3. Het voedsel van de koe

In de zomer blijft de koe buiten.

De koe eet er dan veel gras. Bijna 60 kg per dag. Bij het eten slaat de koe haar tong om een bosje gras en scheurt dat langs haar snijtanden af.

Een koe heeft 4 magen. Als ze veel gegeten heeft, gaat ze liggen. Het gras dat ze eerder heeft opgegeten, komt dan weer in haar muil terecht en kauwt het nog eens. Dat noemen we herkauwen. De koe moet dat doen, omdat gras zeer moeilijk verteert.

Een koe heeft 4 magen

Waarom heeft een koe

4 magen?

Wat zijn herkauwers?

In de winter gaan de koeien op stal

In de winter blijven de koeien op stal en eten ze voer dat de boer hen geeft:

gedroogd gras (= hooi)
maïshaksel
mengvoer
voederbieten
pulp (brij van bieten)

4. Van koe tot vlees

Rundsvlees is vlees van koeien, ossen en jonge stieren. Het vlees van kalveren noemt men kalfsvlees. Je kan dit vlees kopen bij de slager of in het warenhuis. Rundsvlees bestaat in vele vormen.

In vlees zitten belangrijke bouwstoffen voor ons lichaam. Ze leveren eiwitten en vitamine B. Men zegt dat je elke dag ongeveer 75g vlees moet eten. Maar pas op, teveel vlees eten (en dan vooral rood vlees) is dan ook weer niet gezond.

Rosbief nr. 6 en 9

Hamburger nr. 10

Kotelet (van een kalfje)

Wat kost een stukje vlees?

Entrecôte nr. 5

Soepvlees nr. 7, 8, 13-16

Rundshaas nr.5

Iedereen eet wel graag een stukje vlees, nietwaar? Hamburgers, biefstuk, balletjes, ... zijn lekker omdat er vet in zit. Maar eigenlijk eten we het te vaak en te veel (>75 g per dag). Onderzoekers vinden dat we meer gezonde producten moeten eten zoals fruit en groenten. Maar vlees eten is ook slecht voor het milieu en klimaat. Hoe dat komt, leggen ze in dit filmpje uit.

Vlees eten is slecht voor milieu

5. Van koe tot huid

Van de huid van een koe maakt men leder (ook leer genaamd). Daarvoor wordt die huid bewerkt. Dat gebeurt in stapjes.

De haren worden verwijderd.
De huid wordt gereinigd. De vleesresten worden eraf gehaald.
De huid wordt met looistoffen bewerkt. Daardoor wordt het leder sterk, waterdicht en kan het niet meer rotten.
Het leder kan worden geverfd in allerlei kleuren.
Het leder is klaar om er allerlei dingen van te maken: tassen, schoenen, zetels, broeksriemen, ....

De leerlooierij (15 min.)

Hoe worden schoenen gemaakt?

De melkrobot

6. Van koe tot koelkast

Van gras tot melk

De meeste melk is afkomstig van koeien. Het is dus erg belangrijk dat die koeien gezond zijn, maar ook de weide waarin ze grazen moet dat zijn.

Koeien die net zwanger zijn geweest, maken melk aan in hun uier. De koeien zetten een deel van hun voeding om in melk.

De koeien worden gewoonlijk 2 keer per dag gemolken. Vroeger gebeurde dat met de hand, maar tegenwoordig zijn er melkmachines. De machine wordt met zuignappen op de uier van de koe aangesloten. De nieuwste machines doen dat zelfs volledig automatisch.

Lang geleden: met de hand melken.

Niet zo lang geleden: de melkmachine met de hand aansluiten.

Nu: een melkrobot

Door buizen loopt de melk dan in glazen kolven, die naast de machine hangen. De computer weet aan de hand van een nummer exact hoeveel melk elke koe geeft. Daarna gaat de melk door een buis naar een grote melktank. Daarin wordt de melk op lage temperatuur bewaard tot de tank vol is.

Van koe tot melk

De melktank wordt regelmatig geledigd door een grote tankwagen. Die vervoert de melk dan naar de melkfabriek. Daar wordt de melk behandeld en op verschillende manier verwerkt.

De melkfabriek

In de melkfabriek wordt de melk in stapjes verwerkt.

De tankwagen brengt de melk naar de fabriek.
Het vet wordt uit de melk gehaald. We noemen dat 'afromen'.
De melk wordt opgewarmd tot 75°C om bacteriën te doden. We noemen dat pasteuriseren. Nadien wordt de melk snel terug afgekoeld. Je kan de melk nog heter verwarmen (tot 150°C). Dat noemen we Ultra Hoge Temperatuur (UHT).
Het vet wordt terug toegevoegd aan de melk. Zo krijg je volle melk (3,5% vet), halfvolle melk (1,5% vet) of magere melk (0,5% vet)
De melk wordt verpakt.
De melk wordt koel bewaard.
Een vrachtwagen verdeeld de melk naar de winkels.

Melk is een belangrijk voedingsmiddel

In melk zitten:

Vitaminen: die maken je sterk en beschermen je tegen ziekten.
Eiwitten: dat zijn de bouwstoffen voor je lichaam die je doen groeien.
Suikers en vetten geven je energie.
Calcium. Dankzij calcium kunnen onze botten en tanden groeien en sterk blijven.

Van melk tot zuivelproduct

Hierboven kon je al lezen dat er verschillende soorten melk zijn. Je hebt volle melk, halfvolle melk en magere melk. Maar er zijn nog andere producten die je van melk kan maken.

Zo bestaan er producten van bewerkte melk.

yoghurt
karnemelk (een vetarm, zuur melkproduct dat overblijft nadat men van room boter gemaakt heeft)
koffiemelk (ingedikte melk)

Yoghurt maken

Er bestaan ook producten gemaakt van melk:

boter
room
kaas

Kaas maken

Tenslotte zijn er ook heel wat producten waarin melk als basisingrediënt gebruikt wordt.

drinkyoghurt
chocomelk
roomijs
babyvoeding

De zuivelfabriek

7. Van koe tot ...

De huid, vlees en melk zijn de belangrijkste producten van de koe die we gebruiken. Maar er zijn nog een aantal producten die de koe ons geeft. Sommige klinken misschien een beetje gek, maar de koe geeft wel een stukje van zichzelf dat erin verwerkt wordt.

lijm
meststof
katten- en hondeneten
omhulsel van worsten
geneesmiddelen
kaarsen en zeep

Het belangrijkste ingrediënt van kaarsen, zeep en lijm is vet. Daarvoor wordt vaak vet van runderen gebruikt.

Hoe maken ze lijm?

Hoe maken ze kaarsen?

8. Koe-ditjes en koe-datjes

Wist-je:

dat een koe een zoogdier is?
dat één koe ongeveer 20 liter melk per dag kan geven?
dat men koeien voor de slacht, vleeskoeien noemt?
dat men koeien om te melken melkkoeien noemt?
dat een koe een kuddedier is? Elke koe heeft haar eigen rang. Meestal is de sterkte en de oudste koe de baas.
'de koe bij de horens vatten' een bekend spreekwoord is? Dat betekent dat je de (gevaarlijke) uitdaging op een juiste manier flink aanpakt.
de koe een oormerk heeft? Door middel van die nummer kan ze goed opgevolgd worden. Dat is belangrijk om koeienziekten en slechte melk op te sporen.
een koe heel wat methaan uitstoot en daardoor mee bijdraagt aan de klimaatopwarming? Ontdek het hiernaast.